Ülkemizde, 1961 seçimlerinden bu yana seçimlerde Belçika’lı hukukçu ve matematikçi Victor D’Hondt tarafından 1878’de tasarlanan D’HONDT SİSTEMİ kullanılmaktadır. Bu sistemin uygulamasında; her partinin aldığı oy toplamı, önce 1’e, sonra 2’ye, 3’e, 4’e ... bölünür ve o seçim bölgesinde çıkacak milletvekili sayısına kadar bu işleme devam edilir.
Aşağıdaki örnekte bu sistem açıklanmıştır:
Bir seçimde; 7 milletvekili çıkaran bir ilde A partisi 740.000 oy, B partisi 420.000 oy ve C partisi 260.000 oy almış olsun, D’Hondt Sistemine göre milletvekili dağılımı şöyle olmaktadır;
A PARTİSİ B PARTİSİ C PARTİSİ
1.mv 740.000 420.000 260.000 İlk kıyaslamada tüm oylar bire bölünür, en yüksek oy alan A Partisine 1 milletvekili verilir. A partisinin oyu ikiye bölünür ve yeniden kıyaslamaya girer.
2.mv 370.000 420.000 260.000 2.kıyaslamada B partisinin oyu en yüksektir, B partisine 1 milletvekili verilir. B’nin oyu ikiye bölünür ve yeniden kıyaslamaya girer.
3.mv 370.000 210000 260.000 3. kıyaslamada A partisinin oyu en yüksektir. A partisine 3. milletvekili daha verilir. A’nın oyu üçe bölünür ve yeniden kıyaslamaya girer.
4.mv 246.667 210.000 260.000 4. kıyaslamada C partisinin oyu en yüksektir. C partisine 1 milletvekili verilir, C’nin oyu ikiye bölünür ve yeniden kıyaslamaya girer.
5.mv 246.667 210.000 130.000 5. kıyaslamada A partisinin oyu en yüksektir. A partisine 1 milletvekili daha verilir, oyu dörde bölünür ve yeniden kıyaslamaya girer.
6.mv 185.000 210.000 130.000 6. kıyaslamada B partisinin oyu en yüksektir. B partisine 1 milletvekili daha verilir, B’nin oyu üçe bölünür ve yeniden kıyaslamaya girer.
7.mv 185.000 140.000 130.000 7. kıyaslamada A partisinin oyu en yüksektir. A partisine 1 milletvekili daha verilir.
Bu şekilde; A partisi 4, B partisi 2 ve C partisi 1 milletvekili çıkarmış olmaktadır.
Bu sistem küçük partilerin aleyhine, büyük partilerin lehine işleyebilmektedir.
(Milletvekili başına düşen oy: A partisi için 185.000, B partisi için 210.000 oy ve C partisi için 260.000 oy olup fazla olan oylarla ilgili artık oy denilen kavram ortaya çıkmaktadır. Bazı seçimlerde artık oylar karşılığı ülke milletvekilliği adlarıyla kontenjan ayrılarak boşa gitmesi engellenebilmektedir).
Başka örneklerle bu sistemi irdeleyelim.
Örnek 1: X ülkesinde 600 milletvekili seçimi için 50 milyon geçerli oy verilmiş olsun, her parti tek başına seçime katılmış ve ülke barajı yüzde 7 olsun, oy dağılımı da:
A partisi % 31, B partisi % 29, C partisi %14, D Partisi %11, E partisi %7 ve diğer partiler de (toplam %8 oy) baraj altında kalmış olsun.
D’Hondt sistemine göre;
A partisi (% 31): 203
B partisi (% 29): 189
C partisi (% 14): 91
D partisi (% 11): 72
E partisi (%7): 45 milletvekili çıkarabilir.
Barajı geçemeyen % 8 oy (4 milyon oy) baraj nedeniyle temsil edilemez.
Örnek 2: Aynı ülkede partilerin oy oranları 1. örnekteki gibi dağılsın, ancak partiler arasında ittifaklar yapılmış olsun:
A partisi % 31, ve E partisi %7 ile AE ittifakını yapsın
B partisi % 29, ve C partisi %14, ile BC ittifakını yapsın,
D Partisi %11, ve baraj altı bir partı % 1 DK ittifakını yapmış olsun.
diğer partiler de (toplam %7 oy) baraj altında kalmış olsun.
D’Hondt sistemine göre;
BC ittifakı (% 43): 278 ,
AE ittifakı (% 38): 245 ,
DK ittifakı (% 12.): 77 milletvekili alabilir.
Bu durum şöyle yorumlanabilir: Tüm partiler kendine yakın partilerle ittifak yaparlarsa barajı geçen partilerle ittifak yapmak yarar sağlamaz. Barajı geçemeyenlerle ittifak net getiri sağlar. (Yüzde 1 baraj altı kalacak oy karşılığı 6 mv. etmektedir). Baraj dışı kalacak küçük partilerle ittifak daha önemlidir.
Örnek 3 : Aynı ülkede, partilerin oy oranları 1. örnekteki gibi dağılsın, baraj %7 iken BC ve DK ittifakı olsun, diğer partiler ittifak yapmamış olsun.
D’Hondt sistemine göre;
BC ittifakı (% 43): 278
A partisi (% 31): 200
DK ittifakı (% 12): 77
E partisi (% 7): 45 milletvekili çıkarabilir.
Bu durumda BC ittifakı 3 mv. fazla çıkarabilir. İttifak yapmamış olan partiler mv.kaybedebilir. Büyük oyu olan ittifaklar küçük ittifaklardan avantajlı olur.
Örnek 4: Aynı ülkede partilerin oy oranları 1. örnekteki gibi dağılsın, baraj % 7 iken, sadece AE ittifakı olsun, diğerleri ittifak yapmasın;
D’Hondt sistemine göre;
A E ittifakı (% 38): 248
B partisi (% 29): 189
C partisi (% 14): 91
D partisi (% 11): 72 milletvekili çıkarabilir.
Yorumu: Baraj sorunu olmayan küçük parti ile ittifak yarar sağlamayabilir.
Örnek 5: Aynı ülkede partilerin oy oranları 1. örnekteki gibi dağılsın, baraj % 7 iken tüm partiler BC, AE, DK ittifaklarını ve meclis dışı partiler de bir araya gelerek GP ittifakını yapsın.
D’Hondt sistemine göre;
BC ittifakı (% 43): 258
AE ittifakı (% 38): 228
DK ittifakı (% 12): 72
GP ittifakı (% 7): 42 milletvekili çıkarabilir.
Yorumu: Bu sistem büyük partilerin lehine daha çok işlediğinden baraj altında kalan partilerin kendi aralarında ittifak yapması büyük ittifakların aleyhine olmaktadır.
Yukarıda anlatılanlar D’Hondt metoduna göre teorik hesaplamalardır. Gerçekle ve ülkemizle ilgisi yoktur. Arıca, ittifak yapan partilerin oyu ikisinin toplam oyu etmeyebilir, daha az veya daha fazla edebilir. İllere göre parti dağılımları farklı olduğundan toplam oylar üzerinden hesaplama anlamlı bir sonuç alınamaz.
Bu sistemdeki baraj uygulaması temsil açısından önemli bir engeldir. 2002 seçimlerinde % 44,5 oranında oy Mecliste temsil edilememiştir.