Bir yaşam serüveninde geçiyoruz ve her birey yaşamlarında bir kayıp yaşayabilir ve bu kayba bağlı bir yas süreci yaşayabilmektedir. Bir Ruh sağlığı uzmanı olarak yas yaşayan bireylerle çalıştım .Benden destek olmak için gelen bireyler ilk seansta “yas “ ın bıraktığı etkiler ya da “başa çıkmadıkları” bir kayıp üzerinde çalışmak istediklerini ifade ediyorlar.
Yas ve kayıpla gelen danışanlarla çalışırken, onlara aşağıdaki şeyleri hatırlatmayı genellikle yararlı buluyorum:
1. Yas Kavramını detaylı olarak açıklama gereği duyuyorum:
Yas ve kayıp deyince aklımıza genellikle bir kişinin, genellikle de bize yakın birinin ölümü gelir. Ancak, tanıdığımız birinin ciddi hastalığı veya fiziksel düşüşü, bir evcil hayvanın ölümü, bir işin sona ermesi veya değiştirilmesi dahil olmak üzere çok çeşitli olayların ardından yas ve kayıp deneyimleri meydana gelebilir. ilişkinin veya evliliğin sona ermesi, çocukların yetişkinliğe ilerlemesi, fiziksel veya zihinsel refah kaybı (özellikle doğurganlık), ebeveynlik ve emeklilik dahil olmak üzere önemli yaşam geçişleri ve sağlıksız alışkanlıklardan (madde kullanımı veya düzensiz beslenme gibi) vazgeçildiğinde.
Tüm bu olaylar, bir yaşam biçiminden veya bir yaşam deneyiminden diğerine geçişi temsil eder. Genellikle geri döndürülemezler ve bilinmeyen veya belki de hayal ettiğimiz gelecekten önemli ölçüde farklı olan bir yaşamı ifade edebilir.
2. Yası patolojik hale getirmekten kaçının
Bir kaybı takip eden düşünce, duygu ve davranışlar 'patolojik' değildir. Yani, onlar bir bozukluk değildir. Yas deneyimleri depresyon gibi görünüp hissedilebilse de (ve belki de bir depresif dönem ya da bozukluğa dönüşebilir), yas yaşanması beklenir ve hatta sağlıklıdır. Yani yönetilebilir bir süreç ise yaşanması gerekli bir süreçtir.
3. 'Normal' diye bir şey yok
Bana sıkça sorulan bir soru “bu normal mi?”. Bu şekilde, bu kadar uzun süre, bunun hakkında hissetmem normal mi? Bu konuda böyle hissetmemem normal mi ? Yas hakkında net bir durum yoktur bireyden bireye farklılık gösterebilir.
Burada her bireyin, her ailenin ve her topluluğun veya kültürün farklı ritüelleri ve yas süreci olduğunu kabul etmek gerekir . Biri öldüğünde, bir cenazede siyah giyen ve günlerce ağlayan insanlarla ve yaşam hizmetinin bir kutlamasında renkli giyinip gülen insanlar olabilir. Bizim Anadolu kültüründe yas süreci hüzünlü geçen birkaç gün şeklindedir.
4. Yas Modelleri
Yasla ilgili belki de en ünlü psikolojik çerçeve Kubler-Ross ve onun '5 Aşaması' - inkar, pazarlık, öfke, depresyon ve kabullenme dahil olmak üzere - önerildi. Bu modelle ilgili yararlı bulduğum şey, bir kayba eşlik edebilecek duygu aralığını normalleştirmesidir - özellikle rahatsız edici veya uyumsuz hissedilebilen öfke veya inkar. Bununla birlikte, kederli ve kayıplı insanlarla çalışma deneyimim, çoğu zaman bu beş duygunun hepsini 'geçirip' veya 'etrafında zıplayabiliyoruz ve görünüşte kabule ulaştıktan sonra bile inkar, öfke veya depresyona geri dönebiliyoruz.
Kayıp ve Yas Sürecinin Belirtileri
Kayıp ve yas süreci, her insanda farklı yaşanan bir süreçtir, kişiseldir. Her insanın yas sürecinde olduğunu gösteren belirtiler farklı olabilir. Ancak bu kayıp ve yas süreci yaşayan kişilerde görülen bazı ortak belirtiler de vardır. Bu belirtiler fiziksel, duygusal, bilişsel, davranışsal olarak ayırılabilir.
Fiziksel Belirtiler: Kişiler yas sürecinde nefes alamamaktan, sürekli yorgun hissetmekten şikayet edebilir. İştah azalması ya da üzüntüyü yemekle bastırmak için iştah artması da yaşayabilirler.
Duygusal Belirtiler: Mutsuzluk, üzüntü, çaresizlik, suçluluk, umutsuzluk ve öfke gibi duygusal belirtiler yas sürecinde sıklıkla görülür.
Bilişsel Belirtiler: Dikkat dağınıklığı, unutkanlık, odaklanamama, olumsuz ve kötü düşünceler
Davranışsal Belirtiler: Yas sürecindeki bazı kişiler yaşadıkları acılar dolayısıyla çevrelerinden uzaklaşırlar. Bazen de kaybedilen kişinin yokluğuna alışamadıkları için onları hatırlatan her şeyden kaçmaya çalışırlar.
Genel olarak, yası yönetme şeklimiz (veya etrafımızdaki birinin) hakkında özeleştiri yapmaktan ziyade, öz-şefkatli olmak çoğu zaman en yararlıdır. Ne hissettiğimize, neden böyle hissettiğimize dair farkındalık alanları yaratmak ve bu duyguların ortaya çıkmasına izin vermek, yas sürecinizi başlatmak için yararlı bir yer olabilir.
Yas Süreci Nasıl Sağlıklı Şekilde Atlatılır?
Belki de birçok kişinin aklındaki soru, yas sürecinin nasıl sağlıklı atlatılacağı ya da yas süreci yaşayan yakınına nasıl davranması gerektiğidir. Bilinmelidir ki yas, kaybedilen kişin yakınlığına, hayatında ne ifade ettiğine, ölüm şekline, geçmiş kayıplara, kişinin baş etme becerilerine göre değişiklik gösterebilir. Bu sebeple yasın ne kadar süreceğini ve ne şekilde yaşanacağını net olarak söylemek mümkün değildir. Bu süreci herkes farklı yoğunlukta ve farklı sürede yaşar.
Ölümün getirdiği yasla başa çıkmak bazen zordur ve eğer bu süreci aşamadığınızı düşünüyorsanız mutlaka bir uzmandan destek almak gerekir. Geç kalmadan alacağınız destek, ileriki yaşantınızda karşınıza çıkabilecek olumsuzluklara bugünden engel olmak demektir. Yas danışmanlığı, uzmanın yönlendirmesiyle yas süreci yaşayan kişinin sağlıklı bir şekilde yol almasını ve yasını sonlandırmasını sağlayacaktır.