Cum­hu­ri­yet dö­ne­mi­nin ilk bank­not­la­rı harf dev­ri­mi­nin henüz ger­çek­leş­me­di­ği 1927 yı­lın­da ba­sıl­dı. İlk bank­not­lar­da ya­zı­lar Os­man­lı­cay­dı. Bu­nun­la bir­lik­te bank­not­la­rın üze­rin­de Fran­sız­ca iba­re­ler vardı. Tür­ki­ye ilk kağıt pa­ray­la 1840 yı­lın­da Sul­tan Ab­dül­me­cid dö­ne­min­de ta­nış­tı. “ Ka­ime-ı Nak­di­ye-ı Mu­te­be­re ” adıy­la-Pa­ra ye­ri­ne geçen ka­ğıt- para ol­mak­tan çok faiz ge­ti­ri­li bir borç se­ne­di veya ha­zi­ne bo­no­su ni­te­li­ğin­de çı­ka­rıl­dı. Bu pa­ra­lar mat­ba­ada ba­sıl­mı­yor, elle ya­pı­lı­yor ve her bi­ri­ne de resmi mühür ba­sı­lı­yor­du. Bu durum ka­ime­le­rin ko­lay­ca sah­te­le­ri­nin ya­pıl­ma­sı­nı be­ra­be­rin­de ge­tir­di ve kağıt pa­ra­ya bir gü­ven­siz­lik oluş­tur­du. Sahte pa­ra­nın en­gel­len­me­si ama­cıy­la 1842 yı­lın­dan iti­ba­ren ka­ime­ler mat­ba­alar­da ba­sıl­ma­ya baş­lan­dı ve el ya­pı­mı olan­lar­la de­ğiş­ti­ril­di.
Not: “İlk lira SUL­TAN AB­DÜL­MECİD dö­ne­min­de 5 Ocak 1843’te Os­man­lı li­ra­sı adıy­la ba­sıl­dı. Kâğıt para ba­sıl­ma­dan önce kul­la­nı­lan bu Os­man­lı altın pa­ra­sı­na Sarı lira de­nir­di. 2 Ha­zi­ran 1854’te çey­rek lira ve 18 Şubat 1855’te de iki bu­çuk­luk ve be­şi­bir­yer­de­le­rin ba­sıl­ma­sı­na baş­lan­dı.”
Os­man­lı dö­ne­min­de kul­la­nı­lan kağıt pa­ra­lar cum­hu­ri­yet dö­ne­mi­ne de miras kaldı. Cum­hu­ri­ye­tin ilk yıl­la­rı­na kadar 1927 kul­la­nıl­ma­ya devam edil­di. 1925 yı­lı­nın so­nun­da Tür­ki­ye Büyük Mil­let Mec­li­sin­de kabul edi­len “Mev­cut Ev­rak-ı Nak­di­ye­nin Ye­ni­le­riy­le İstib­da­li­ne Dair Kanun” ile Tür­ki­ye Cum­hu­ri­ye­ti­nin bank­not­la­rı­nın ba­sıl­ma­sı ka­ra­rı alın­dı. Bu kanun ile MEV­CUT EV­RAK-I NAKDİYENİN aynı ni­te­lik ve mik­tar­da kağıt para ile de­ğiş­ti­ril­me­si esas alın­dı. Yeni bank­not­la­rın ha­zır­lan­ma­sı gö­re­vi ise Ma­li­ye ve­ka­le­tin­den bir tem­sil­ci­nin baş­kan­lı­ğın­da Zi­ra­at Ban­ka­sı, Os­man­lı Ban­ka­sı, İti­ba­rı Milli Ban­ka­sı, İş Ban­ka­sı, Ak­hi­sar Tü­tün­cü­ler ve Ak­şe­hir ban­ka­la­rı ile Tür­ki­ye’de fa­ali­yet gös­te­ren diğer ban­ka­la­rın birer tem­sil­ci­sin­den oluş­tu­ru­la­cak bir ko­mis­yo­na bı­ra­kıl­dı.
Eski Baş­ba­kan­lık Bi­na­sı Dö­ne­min Ma­li­ye Ba­ka­nı Ab­dül­ha­lik Renda baş­kan­lı­ğın­da­ki ko­mis­yon 9 aylık bir ça­lış­ma so­nun­da 1, 5, 10, 50, 100, 500 ve 1.000 li­ra­lık ku­pür­ler­den olu­şan bank­not­la­rın ba­sıl­ma­sı ka­ra­rı­nı alın­dı.
Cum­hu­ri­yet dö­ne­min­de­ki ilk kâğıt pa­ra­lar Tür­ki­ye'nin kendi mer­kez ban­ka­sı henüz ol­ma­dı­ğın­dan 1927'de Bir­le­şik Kral­lık ‘ta, basım işi, ise bir İngi­liz fir­ma­sı olan Tho­mas De La Rue’ya ve­ril­di. Tho­mas de la Rue şir­ke­ti ta­ra­fın­dan 88 bin Bri­tan­ya al­tı­nı­na ba­sıl­mış­tır. 30 Ha­zi­ran 1930 ta­ri­hin­de Resmî Ga­ze­te ‘de 1715 sa­yı­lı Mer­kez Ban­ka­sı Ka­nu­nu ya­yım­lan­mış.
Not: (30 Ha­zi­ran 1930 ta­ri­hin­de Resmî Ga­ze­te ‘de 1715 sa­yı­lı Mer­kez Ban­ka­sı Ka­nu­nu ya­yım­lan­mış, Tür­ki­ye Cum­hu­ri­yet Mer­kez Ban­ka­sı 3 Ekim 1931 ta­ri­hin­de fa­ali­ye­te geç­miş­tir.)
Ancak ba­sı­la­cak bank­not­la­rın fi­gür­le­ri­nin be­lir­len­me­si uzun sürdü ve bank­not­la­rın ba­sıl­ma­sı Eylül 1927’ye kadar sark­tı. Bun­dan do­la­yı Tür­ki­ye Cum­hu­ri­ye­ti’nin bas­tır­dı­ğı ilk kağıt para ancak 5 Ara­lık 1927 ta­ri­hin­de te­da­vü­le gi­re­bil­di. Te­da­vül­de olan ev­ra­kı nak­di­ye­ler ise, 4 Ara­lık 1927 ta­ri­hin­den iti­ba­ren do­la­şım­dan çe­kil­me­ye baş­la­dı ve 4 Eylül 1928 ta­ri­hin­de ise te­da­vül­den kal­dı­rıl­dı. Cum­hu­ri­yet dö­ne­mi­nin ilk bank­not­la­rı harf dev­ri­mi­nin henüz ger­çek­leş­me­di­ği 1927 yı­lın­da ba­sıl­dı. Üze­rin­de Mus­ta­fa Kemal resmi bu­lu­nan ilk bank­not­la­rı­mız­dı. Mus­ta­fa Kemal fo­toğ­ra­fın yanı sıra ka­ra­sa­ban­la çift süren köylü, Mec­lis bi­na­sı, An­ka­ra Ka­le­si, Sivas Gök­med­re­se, Af­yon­ka­ra­hi­sar, Sa­kar­ya De­mir­yo­lu ve boz­kurt tas­vir­le­ri vardı.

ewew

ewqeqwe-1

İlk bank­not­lar­da ya­zı­lar Os­man­lı­cay­dı. İlk pa­ra­la­rın üze­rin­de Os­man­lı Türk­çe­si ve Fran­sız­ca ya­zı­lar ile dö­ne­min Ma­li­ye Ba­ka­nı Mus­ta­fa Ab­dül­ha­lik Renda'nın im­za­sı vardı. Pa­ra­la­rın ye­ni­den Latin harf­le­riy­le pi­ya­sa­ya çık­ma­sı büyük bir mas­raf ol­du­ğu için 1927'de ba­sı­lan pa­ra­lar 1928'deki Harf Dev­ri­mi'nden sonra da yıl­lar­ca yü­rür­lük­te kal­mış­tır. 1937'de te­da­vü­le giren Latin harf­li pa­ra­la­rın hep­sin­de Ata­türk port­re­le­ri bu­lun­mak­tay­dı. Eylül 1927'den 11 Kasım 1938'e kadar ba­sı­lan kâğıt pa­ra­la­rın üze­rin­de Ata­türk'ün port­re­le­ri yer al­mış­tır.
1938 yı­lın­da ATA­TÜRK öl­dük­ten sonra İSMET İNÖNÜ cum­hur­baş­ka­nı ol­du­ğu için kanun ge­re­ği bank­not­lar­da İnönü'nün port­re­si kul­la­nıl­mış­tır.

ewqeq-3

eqweqeq-7



Türk li­ra­sı­nın kü­re­sel açı­dan iti­ba­rı­nı yük­selt­mek ve çe­şit­li ka­rı­şık­lık­la­ra son ver­mek ama­cıy­la pa­ra­dan altı sıfır atı­la­rak, Türk li­ra­sı 31 Ocak 2005'te ge­çi­ci ola­rak te­da­vül­den kal­dı­rıl­mış ve ye­ri­ne Yeni Türk li­ra­sı kul­la­nıl­ma­ya baş­lan­mış­tır. YTL'nin alt bi­ri­mi Yeni Kuruş'tur. YTL'den TL'ye ge­çi­şin ta­mam­lan­ma­sı ne­de­niy­le 1 Ocak 2009 ta­ri­hin­de ye­ni­den te­da­vü­le gir­miş­tir. Fakat 2009'da te­da­vü­le giren pa­ra­lar­da YTL'de ol­du­ğu gibi 6 sıfır bu­lun­ma­mak­ta­dır.
Bu­gü­ne kadar Türk li­ra­sı­nın ön yü­zün­de sa­de­ce Mus­ta­fa Kemal Ata­türk ve İsmet İnönü'nün re­sim­le­ri bu­lun­muş­tur. İsmet İnönü'nün resmi sa­de­ce cum­hur­baş­kan­lı­ğı yap­tı­ğı dö­nem­de (1938-1950) Türk li­ra­sı­nın ön yü­zün­de yer al­mış­tır. Bunun ne­de­ni ise Os­man­lı dö­ne­min­den beri bir ge­le­nek hâ­li­ni almış ve Os­man­lı ha­ri­ci pek çok dev­let ta­ra­fın­dan da kul­la­nı­lan bir yön­tem olan pa­ra­nın ön yü­zü­ne o za­man­ki dev­let ba­şı­nın res­mi­ni koy­mak­tır. Bu ge­le­nek 30 Ara­lık 1925’te kabul edi­len 701 sa­yı­lı “Mev­cut Ev­rak-ı Nak­di­ye­nin Ye­ni­le­riy­le İstib­da­li­ne Dair Kanun”la res­mi­leş­miş­tir. Bu yüz­den cum­hur­baş­ka­nı ol­du­ğu süre için­de İsmet İnönü'nün resmi pa­ra­nın ön yü­zün­de kul­la­nıl­mış­tır. Fakat bu kanun 1952'de Adnan Men­de­res'in baş­kan­lık yap­tı­ğı hü­kü­met ta­ra­fın­dan de­ğiş­ti­ril­miş ve Türk li­ra­sı­nın üs­tün­de o za­man­ki dev­let ba­şı­nın değil sa­de­ce Mus­ta­fa Kemal Ata­türk'ün res­mi­nin bu­lun­ma­sı ka­ra­rı alın­mış­tır.
Bu yüz­den Türk li­ra­sı­nın önün­de re­sim­le­ri kul­la­nı­lan tek dev­let bü­yük­le­ri Mus­ta­fa Kemal Ata­türk ve İsmet İnönü ol­muş­tur. Ay­rı­ca YUNUS EMRE, FATİH SUL­TAN MEH­MED, MEH­MET AKİF ERSOY ve CAHİT ARF(1910-1997 yıl­la­rı ara­sın­da ya­şa­mış dün­ya­ca ünlü ma­te­ma­tik­çi.) gibi Türk bü­yük­le­ri­nin port­re­le­ri ise Türk li­ra­sı­nın bazı emis­yon­la­rı­nın(sü­rüm­le­rin)arka yü­zün­de yer al­mış­tır.
MER­KEZ BAN­KA­SI’NIN KU­RUL­MA­SI
Mer­kez Ban­ka­sı; fark­lı kurum ve ku­ru­luş­lar ta­ra­fın­dan yü­rü­tü­len iş­lev­le­rin tek elde top­lan­ma­sı­nın ar­dın­dan, 3 EKİM 1931 ta­ri­hin­de fa­ali­yet­le­ri­ne baş­la­mış­tır. Banka; diğer kamu ku­rum­la­rın­dan ta­ma­men ayrı ve ba­ğım­sız sta­tü­sü­nün bir gös­ter­ge­si ola­rak, ano­nim şir­ket bi­çi­min­de hu­ku­ki var­lı­ğı­nı ka­zan­mış­tır.
El­bet­te dev­le­tin ban­ka­sı idi ama ba­ğım­sız­lı­ğı­na çok çok özel ve­ril­miş­ti. Ku­ru­luş ka­nu­nun­da bu yüz­den TÜRKİYE CUM­HURİYETİ iba­re­si­ne veya kı­sal­tıl­mış ha­liy­le TC’ye özel­lik­le yer ve­ril­me­miş­ti. TÜRKİYE CUM­HURİYET MER­KEZ BAN­KA­SI de­miş­ler­di. Dev­le­ti yö­ne­ten­ler­den ba­ğım­sız ol­du­ğu­nu, hü­kü­met­ten ve si­ya­si bas­kı­lar­dan ba­ğım­sız ol­du­ğu­nu tüm dün­ya­ya gös­te­re­bil­mek için, sa­de­ce “İ” harfi üze­rin­de bu kadar kafa yor­muş­lar­dı. O sem­bo­lik “İ” harfi ek­sik­li­ği, Mer­kez Ban­ka­sı’nın Tür­ki­ye Cum­hu­ri­ye­ti’nden bile ayrı bir kurum ol­du­ğu­nu gös­te­ri­yor­du.