İSTEN­ME­YEN ALEV­LER KONT­ROL AL­TI­NA ALIN­DI. İSTEN­ME­YEN ALEV­LER KONT­ROL AL­TI­NA ALIN­DI.

Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın yürüttüğü restorasyon ve ışıklandırma çalışmalarının yetkililerden ve çevre esnafından edindiğim bilgilere göre Temmuz ayı gibi bitmesinin planlandığını söyleyebilirim.

ALANINDA UZMAN EKİPLERİN DENETİMİNDE ve SORUMLULUĞUNDA YÜRÜTÜLEN TÜM ÇALIŞMALARIN TEMMUZ AYI GİBİ TAMAMLANMASI PLANLANIYOR.

Didim Apollon Tapınağı’nın bu önemli değişimine dair ben de uzun zamandır yetkililerle, görevlilerle, tapınakta çalışan bazı işçilerle hatta konuya duyarlı çevre esnafı ile iletişim halindeyim. Yetkililerden ve konuya hâkim, alalında uzman kişilerden edindiğim bilgilere göre;

Gece turizmine açılması planlanan İzmir Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü denetiminde yürütülen Didim’in en önemli tarihi ve turistik değeri paha biçilemez Apollon Tapınağı’nda yapılan tüm işlemler geri döndürülebilir biçimde ve özenle planlanıyor.

Alanlında uzman ekiplerin denetiminde sorumluluğunda yürütülen tüm restorasyon çalışmaları kapsamında içerideki tarihi eserler zarar verilmediğini hatta yerinden hareket etmek zorunda kalan bazı taşların birbiri ile temasını kesmek için taşların aralarına özel ahşaplar yerleştiriliyor. Didim Milet Müze Müdürü Baran Aydın’a ve yüzyıllar sonra Almanlar’dan bize geçen tüm kazı ekibinin özverili çalışmalarına bizzat yakından şahit oldum. Dört aydır alanda izinsiz ve özveri ile çalışan işçi ve memurlara teşekkür etmeliyiz.

Yapılan beton uygulamalar eserlere dokunmuyor. Eser ve beton uygulama arasında özel yalıtım malzemeleri ile temas kesiliyor. Özel izolasyon malzemeleri ile üç kat izolasyon yapılıyor.
Yani eser ile yeni yapılan imalatın birbirinden ayrışmasını sağlıyor.

Tarihi tapınağın içerisinde bulunan defne ağaçları başta olmak üzere tüm ağaçlar köklenerek yeni yerlerine taşındılar. Yerleştirilen aydınlatma ve kamera sistemleri tarihi doku ile uyumlu ve tapınağın hem güvenliğini hem de aydınlanmasını sağlıyor.

Yılda ortalama 150 bin ziyaretçisi ile hem Didim’in hem de ülkemizin en önemli turistik değerlerinden olan tarihi Apollon Tapınağı’nın tüm çalışmalarının biterek gece turizmine açılması Temmuz ayını bulsa da Kurban Bayramı için ihtimal dahilinde yarım bir açılışla gişelerinin ve bir bölümünün hizmete açılmasının planlandığını da söyleyebilirim.

Apollon Tapınağı’nın tanıtım ve pazarlama faaliyetlerini de yürüten Türkiye Turizm Tanıtım ve Geliştirme Ajansı (TGA) tarafından da yakından takip edilen çalışmalar düzenli olarak kayıt altına alınıyor.

UNESCO süreci yeniden canlandırıldı. Dünya Kültür Mirası Listesinde olmalıyız.

Didim Apollon Tapınağı’nın ve Milet Ören Yerinin Unesco Dünya Kültür Mirası Listesine alınması için Didim Ticaret Odasınca geçmiş yıllarda başlatılan çalışmanın da yeniden canlandırılması ve sağlıklı bir şekilde sürdürülerek sonuca ulaşması için TGA’nın öncülüğünde Didim’in tüm resmî kurumlarının da dahil olduğu özel çalışmalar yürütülüyor.

1962 yılından bu yana devam eden Alman Kazıları 100 yıldan fazladır Alman Arkeoloji Enstitüsü tarafından sürdürülen kazı çalışmaları 2024 yılından itibaren Didim Milet Müze Müdürü Baran Aydın’ın başkanlığını yaptığı kazı heyeti tarafından sürdürürken ilgili süreçte Arkeolojik kazı evinin de toparlandığını söyleyebilirim. Altyapı ve çevre düzenlemeleri, yeni bilgi ve bulguların buluntuların açığa çıkması bilimsel ve akademik camiada tanıtılması, turizm başta olmak üzere hızla kazanıma dönüştürülmesi için bakanlık ödeneklerinin artırılması ve çalışmaların Didim halkı ve sivil toplum kuruluşlarınca da desteklenmesi gerekiyor.

Didim’de Yeni Bir Keşif  “Mezmurkaya Ören Yeri”
Son dönemde keşfedilen “Mezmurkaya Ören Yeri” yaklaşık 20 dönümlük bir alanı kapsamakta ve İS. 5. Yüzyıllara tarihlendirilmektedir.

Didim Efeler Mahallesi’nde Karamustafa Caddesi sonunda Mesut Tatil Sitesine giden yolda Türkoğlu Caddesi ile yolun kesişme bölgesindeki 20 Dönümlük SİT alanı “Mezmurkaya Ören Yeri” olarak isimlendirilirken, daha pek çok keşfe gebe Didim’in tüm tarihi alandaki tüm tarihi eserlerinin, dokularının ve değerlerin korunması başta olmak üzere tarihi yapılara ve dokulara zarar verenlerin 2863 sayılı kültür ve tabiat varlıklarını koruma kanununa muhalefet suçu ile 5 yıl hapis ve ağır para cezasından sorumlu olduklarını da belirtelim.

Tarihi yapılara ve dokulara zarar verenleri 5 yıl hapis ve ağır para cezası bekliyor.

Yapılan restorasyon çalışmaları içerisinde yer almayan Didim’de Hisar Mahallesinde bulunan Tapınağın özellikle arka kısmındaki bölgedeki taşların üzerindeki tarihi dokuya ve estetiğe yönelik, görüntü çirkinliği yaratan yazıların da temizlenmesi konusunda yetkililerden edindiğim bilgilere göre;

Bölgenin 1. derecede sit alanı olmasından dolayı burada herhangi bir sıradan çalışma yapılamazken, tarihi dokuyu çirkinleştiren grafiti kabul edilen bu yazıların toplamda 500 m² yi bulduğunu ve silinmesi noktasında sadece kumla püskürtme yapılarak özel temizlik işlemi yapılması gerektiği ve bu özel silinme ve temizlik işleminin maliyetinin toplamda 3,5 milyonu geçtiği için kurulan kamera ve aydınlatma sistemi ile yeni yazıların ve kirliliğin önüne geçilebildiği taktirde, mevcut yazıların zaman içerisinde kendiliğinden yağmurun ve güneşin etkisi ile silinerek yok olacağı beklentisi ile bu yüksek bütçeyi kullanmamayı düşündüklerini söyleyebilirim.

Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün resmi web sitesinde aktarılan bilgilere göre ; “2025 yılı Gece Müzeciliği kapsamında 1 Haziran – 1 Ekim 2025 tarihleri arasında T.C. vatandaşlık numarasına sahip Müzekart sahibi kişiler, Müzekart geçiş hakkına ek olarak 100,00 TL (yüz Türk lirası) karşılığında, belirtilen müze ve örenyerlerini saat 19.00’dan itibaren belirlenen kapanış saatlerine kadar ziyaret etme olanağına sahip olacaktır.” Bilgisi veriliyor.

BİR DİĞER ÖNCELİĞİMİZ DE KORUMA AMAÇLI İMAR PLANI OLMALI

İçerisinde bulunduğumuz bu günlerde Didim Apollon Tapınağı ve Milet Ören Yerinin Unesco Dünya Kültür Mirası Listesine alınması için Didim Ticaret Odasınca geçmiş yıllarda başlatılan çalışmanın yeniden canlandırılması ve sağlıklı bir şekilde sürdürülerek sonuca ulaşması için TGA öncülüğünde yeni girişimlerde bulunuyor.

Geçmiş yıllarda yapılan başvurudaki raporlamanın eksik ve çeşitli teknik hataları sebebi ile ilerlemediği raporun yetersizliği dolayısı ile reddedildiği gerçeği ile teknik hata yapma eksik ya da hatalı işlem yapmamak bu sebeple çok daha önemli.

Apollon Tapınağı ve çevresinin Kentsel arkeolojik sit statüsüne kavuşması ve Koruma Amaçlı İmar Planı yapabilmek için, ilk önce mevcut statüsünde gerekli değişikliği yapmak gerekiyor.

Didim Apollon Tapınağı I. ve III. Derece Arkeolojik Sit ve Kutsal Yol I. ve III. Derece Arkeolojik Sit sınırları içerisindedir. Apollon Tapınağı’nın Unesco Dünya Kültür Mirası Listesine geçiş sürecini hızlandıracak en önemli etkenlerden birisi de Koruma Amaçlı İmar Planı’nın tamamlanması gerektiğidir. Bu imar planlarının yapılabilmesi için de bu bölgenin Sit Statüsünün de netleşmesi lazım. Zaten de koruma Amaçlı İmar Planı yapma yetkisi Didim Belediyesi’nde değil.

Didim Apollon Tapınağı Unesco Dünya Kültür Mirası Listesine tek başına mı girecek, çevresi ile birlikte mi girecek? Bence burada sormamız gereken en önemli sorulardan birisi bu olmalıdır.

Apollon Tapınağı çevresi ile bir bütündür.

Apollon Tapınağı için UNESCO süreci yeniden canlandırıldı

“Koruma Amaçlı İmar Planı” eksikliği tüm süreci etkiliyor.

Geçmiş yıllarda Didim Apollon Tapınağı I. ve III. Derece Arkeolojik Sit ve Kutsal Yol I. ve III. Derece Arkeolojik Sit sınırları içerisinde olduğu için ilave kanalizasyon şebeke inşaatı yapma resmi talebinin; Kültür ve Tabiat Varlıklını Koruma Yüksek Kurulu’nun 05.11.1999 tarih ve 658 sayılı ilke kararı kapsamında ve sit alanlarına ilişkin onaylanmış koruma amaçlı imar planı bulunmaması nedeniyle uygun olmadığına karar verildiği de biliyoruz. Koruma Amaçlı İmar Planı oluşturmak çok önemli, gerekli öncelikli çalışmalardan birisi olmalıdır.

Bildiğim kadarı ile eğer çok yakın zamanda bir değişiklik yapılmadıysa, Koruma Amaçlı İmar Planı yapma yetkisi Didim Belediyesi’nde değil.  Koruma Amaçlı İmar Planı yapma yetkisi Aydın Büyükşehir Belediyesi’nde. Burada karşımıza çıkan diğer detay da koruma amaçlı imar planlarının yapılabilmesi için de bu bölgenin Sit Statüsünün de netleşmesi lazım. Birinci derece arkeolojik sit alanı içerisinde olan tapınakta, koruma kararı bulunan tarihi yapıları korumak isterken, kaybetmemek için koruma kullanma dengesini doğru ortaya koymak ve bölgeyi turizme kazandırmak çok önemlidir. Apollon Tapınağını ve civarında tescilli çok az sayıda yapı olduğunu henüz tescil edilmemiş ya da edilememiş yapıları kaybetme riskimizin devam ettiğini de hatırlatmakta fayda var.

Apollon Tapınağı ve çevresinin Kentsel arkeolojik sit statüsüne kavuşması ve Koruma Amaçlı İmar Planı yapabilmek için  ilk önce mevcut statüsünde gerekli değişikliği yapmak gerekiyor.

İşte tam da bu sebeple hatırlatmak isterim ki geçmişte Apollon Tapınağı ve çevresindeki koruma amaçlı imar planı çalışmalarını bilimsel bir çerçevede ele almak, planlama sürecinin aktörleri arasındaki iletişimi güçlendirerek, mevcut sorunları tartışma olanağı sağlamak amacıyla Didim Belediyesi tarafından Eylül 2015’te “Apollon Tapınağı ve Çevresi Planlama Sorunları Çalıştayı” düzenlenmişti. Tapınak ve çevresine dair “Kentsel Arkeolojik Sit ve Turizm Alanı” olarak değerlendirilen, sürecinin paydaşlarının katılımcı olduğu Aydın Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu, Didim Kazı Başkanlığı, Aydın Büyükşehir Belediyesi’nin yanı sıra ülkenin çeşitli üniversitelerinden farklı uzmanlık alanlarından (mimarlık, sanat tarihi, arkeoloji, şehir planlama) akademisyenlerle yürütülen çalıştayın ve “Çalıştay Sonuç Raporu” nun Apollon Tapınağı ve Çevresindeki Yoran Köyü’nün planlama sürecinde rehber niteliği taşıması açısından çok da önemli bir adım olduğunu tekrar hatırlatmakta fayda var.

Daha önceki yıllarda gerek Didim Belediyesi’nin gerekse de Başak Kamacı Budak’ın da bu konuda görevli ve gönüllü olarak çok önemli çalışmalar yürüttüğünü fakat çeşitli sebeplerle tamamlanamadığını da biliyoruz. Bu önemli çalışmaların ilerletilememiş olmasından, sonlandırılamamış olmasından devamının gelmemesinden ve her seferinde tüm sürecin yeniden başlamasından büyük üzüntü duyuyorum.

CEVAP ARAYAN SORULARIMIZ VAR

Gece müzeciliğine açılan ve tüm çalışmanın Temmuz Ayı gibi bitmesi planlanan Apollon Tapınağı çalışmaları sürecinin ekstra bir efor gerektirdiğini de gözlemledim. Kuşadası ve Efes ile gece müzeciliğine dair soru sorun ve fikir alışverişi kapsamında ilgili kurumlar görüş alışverişinde bulundu mu? Merak ediyorum. Efes’te düzenlenen akustik gece konserleri Didim’de de yapılacak mı? Kim ya da kimler organize edecek? Süreçte Turist Rehberleri birliği, yerel Turizm Tanıtım Birlikleri ve Turizm Dernekleri ile görüş alışverişinde bulunuldu mu? Didim Apollon Tapınağı çevresinde hali hazırda bile devam eden bir otopark problemi var. Apollon Tapınağı’na otomobille yapılan ziyaretler, tapınak önünde görüntü kirliliği oluşturuyor. Haliyle tapınağı görmeye gelen yerli ve yabancı turistler, hatıra fotoğrafı çektirmek isterken tapınak önündeki otomobil engeline bu görüntü kirliliğine takılıyor. Gece Müzeciliği başladığında otopark probleminin de çözümüne yönelik gereken altyapı oluşturuldu mu? Gibi çeşitli sorulara cevap aradığımızı da ortaya koymak gerekiyor.

Haber: Umut Kaşan / Mavi Didim Gazetesi – 09.05.2025 Didim